Hành vi bạo lực của trẻ toddler thực chất không phải là hiện tượng bất thường. Trẻ làm như vậy bởi trẻ thiếu những kỹ năng ngôn ngữ cần thiết, thiếu khả năng kiểm soát xung lực để điều khiển hành vi, cũng như muốn khẳng định sự độc lập của bản thân. Ngoài ra, phản ứng bạo lực của trẻ toddler còn do trẻ bắt chước hành vi đánh đòn từ cha mẹ hoặc người chăm sóc trực tiếp.
Tưởng tượng một em bé đáng yêu kháu khỉnh lớn lên thành một đứa trẻ toddler với suy nghĩ, những nguyên tắc riêng, chắc chắn trẻ sẽ phải đối mặt với rất nhiều sự thay đổi cũng như thách thức xảy ra. Vì thế sẽ là bình thường nếu bạn thấy bé yêu của mình có hành vi đánh đấm, cắn, cãi cọ với bố mẹ, với anh chị em hoặc với bạn bè.
Tuy nhiên, trước khi bắt đầu thắc mắc mình đã làm sai ở đâu, hoặc tự trách móc bản thân không biết dạy con, hãy tìm hiểu 9 nguyên nhân khiến trẻ toddler có hành vi bạo lực sau đây.
1. Trẻ đang trong quá trình khám phá cơ thể và những tác động nó tạo ra
Hành vi bạo lực bạn thấy ở trẻ toddler lại là một phần trong quá trình phát triển của trẻ. Trẻ toddler đều có xu hướng đánh người khác tại một thời điểm nhất định (Cho dù bạn có hoặc không làm gì đó!). Thực chất, hành vi này là để trẻ nắm bắt và khám phá tác động của cơ thể, khám phá liệu điều gì sẽ xảy ra nếu trẻ vung tay chạm vào một vật hoặc người nào đó, liệu trẻ vung tay mạnh hơn thì chuyện gì sẽ diễn ra tiếp theo.
Nói tóm lại, tất cả mọi thứ diễn ra thời điểm này về cơ bản còn vô cùng mới mẻ với trẻ, vậy nên những hành động con làm đều là bởi con cảm thấy tò mò. Tất nhiên, trẻ sẽ sớm nhận thấy hành vi của mình gây chú ý cho dù sự chú ý đó có mang tính tiêu cực. Tuy nhiên quyết định có hoặc không tiếp tục hành vi đó của trẻ còn phụ thuộc những yếu tố tác động khác. (1)
2. Trẻ thiếu khả năng tự chủ
Khoảng thời gian trẻ được 18 tháng tuổi là lúc trẻ bước vào sự hỗn độn trong các mối quan hệ và giao tiếp với mọi người. Trẻ bắt đầu học cách nói chuyện và đi lại, phạm vi những người xung quanh trẻ cũng được mở rộng hơn. Cùng lúc đó, trẻ còn phải học cách điều hướng tương tác với anh chị em, với bạn bè và cả những người bạn ở công viên hoặc sân chơi. Nói tóm lại, một mặt, não bộ trẻ đang dạy trẻ cách thể hiện cá tính, mặt khác, trẻ cũng trong quá trình phát triển nhiều kỹ năng phức tạp hơn.
Một em bé 18 tháng tuổi tất nhiên không có khái niệm về sự tự kiểm soát, cũng không biết rằng mình không thể làm bất cứ điều gì theo ý mình. Điều đó khiến trẻ có những hành vi theo bản năng bất kể là tức giận hay thất vọng. Đỉnh điểm của những hành vi này thường lên cao trào khi trẻ được 2 tuổi, và suy giảm dần trong khoảng 3 năm sau đó. Điều thú vị ở đây, đó là các trung khu trong não bộ có liên quan đến sự tự kiểm soát sẽ không hoàn toàn trưởng thành cho tới khi trẻ kết thúc độ tuổi thiếu niên. (2,3)
3. Trẻ thiếu các kỹ năng xã hội và ngôn ngữ
Ở độ tuổi toddler, trẻ vẫn chưa thể thành thạo các kỹ năng ngôn ngữ cần thiết để có thể nói với bạn về cảm xúc của mình, hoặc để điều tiết một tình huống xã hội nào đó khiến trẻ không thoải mái. Theo tự nhiên, trẻ thể hiện bản thân và sự thể hiện đó có thể là một hành vi bạo lực. Chính vì trẻ chưa biết, chưa thấm nhuần những chuẩn mực hay quy tắc xã hội giúp kiềm chế hành vi bản thân giống người lớn, nên trẻ vẫn vô tư thực hiện nó nhiều lần. Tuy nhiên bạn cũng đừng quá lo lắng, vì những kỹ năng này dần dần sẽ được chọn lọc một cách từ từ nhưng chắc chắn. (4,5)
4. Trẻ thiếu sự đồng cảm và tầm nhìn
Trẻ toddler trong khoảng 2.5 tuổi trở lên thường không thể nhìn thấy ai khác ngoài chính bản thân mình. Chính vì thế trẻ sẽ không có biểu hiện quan tâm đến cảm xúc của mọi người, hay tự hiểu hành vi đánh đấm sẽ khiến người khác bị đau. Ở độ tuổi này, trẻ vẫn coi bạn bè như đồ vật để xử lý khi thấy không thoải mái. Mặc dù trẻ có thể sẽ thấy buồn khi nhìn bạn khóc sau khi bị mình đánh hoặc đẩy, nhưng trẻ lại không thể lường trước được hậu quả của sự việc mình làm. (6)
5. Trẻ đang trong quá trình đối phó với những sự thay đổi
Thời điểm trẻ bước sang độ tuổi toddler, các mối quan hệ xung quanh trẻ sẽ không chỉ dừng ở phạm vi gia đình, mà nó còn bao gồm cả các nhóm bạn trẻ quen ở sân chơi, bạn bè ở lớp. Sự phức tạp trong các mối quan hệ sẽ khiến trẻ bị áp lực khi không biết phải thích nghi với môi trường xung quanh như thế nào. Và bởi trẻ không thể điều khiển mọi thứ như ý muốn, nên hành động hung hăng có thể là phản ứng bản năng giúp trẻ khẳng định sự độc lập.
Đánh hoặc đẩy bạn để lấy món đồ chơi mình thích, đẩy anh chị em cản đường đi của mình có lẽ là cách duy nhất trẻ có thể sử dụng để giải quyết tình huống, nhất là với các tình huống trẻ mới gặp lần đầu. (7) Trong một số trường hợp, hành động hung hăng của trẻ có thể do trẻ muốn thử nghiệm điều gì đó. Ví dụ: Chuyện gì sẽ xảy ra nếu mình đánh ai đó? Liệu người đó có khóc không? Không biết những bạn khác cũng hành động như vậy hay khác mình nhỉ?
6. Trẻ đang thử nghiệm các ranh giới
Bạn có phải là những ông bố bà mẹ luôn dành hầu hết thời gian của mình bên con? Nếu có, thì đây rất có thể là lý do khiến bạn trở thành mục tiêu chính cho những hành vi xấu của con. Thực tế, lý giải cho điều này lại mang tính rất tích cực. Theo các chuyên gia, bố mẹ trở thành mục tiêu chính của những hành vi tiêu cực của trẻ toddler là bởi khi ở cùng bố mẹ thì trẻ mới có thể thoải mái bộc lộ cảm xúc của mình nhất. Trẻ dễ có hành vi tiêu cực khi ở bên bố mẹ là bởi trẻ cảm thấy an toàn khi làm điều đó với cha mẹ. Hơn nữa, não bộ trẻ toddler đang phát triển mạnh mẽ thời điểm này, nên trẻ sẽ bắt đầu hiểu về các mối quan hệ, hiểu mình có thể đẩy mọi thứ đi bao xa. Nói tóm lại, rất có thể trẻ đang thử nghiệm các ranh giới thông qua hành vi xấu của mình. (8)
7. Trẻ bị đói, buồn ngủ hoặc cảm thấy không khỏe
Bên cạnh những yếu tố bên trong, hành vi hung hăng của trẻ toddler đôi khi còn có thể đến từ các tác nhân bên ngoài có thể kiểm soát. Những tác nhân này bao gồm:
Đói: Vì không thể truyền đạt bằng lời rằng mình bị đói hoặc khát nên trẻ sẽ có những hành vi bị cho là hư.
Thiếu ngủ: Kể cả người lớn cũng dễ bị căng thẳng, cáu kỉnh khi thiếu ngủ, thì đối với một đứa trẻ, điều này hoàn toàn có thể xảy ra.
Cảm thấy không khỏe: Sức khỏe sa sút cũng là nguyên nhân khiến trẻ có những hành vi gây khó chịu, thậm chí là bạo lực.
Không được chú ý: Trẻ có thể sẽ làm những hành động tiêu cực khi nhận thấy mình bị ngó lơ hoặc không được chú ý. (9)
8. Trẻ bắt chước người chăm sóc
Các nghiên cứu về bạo lực giữa cha mẹ và con (CPV), nhất là với người mẹ, thường cho thấy tỷ lệ bạo lực cao giữa cha mẹ và các em bé nhỏ tuổi. CPV cũng là chỉ số phản ánh tình trạng bạo lực gia đình. Nó có thể là bạo lực giữa bố mẹ với nhau, bạo lực thể xác hoặc những phương pháp trừng phạt thân thể được áp dụng để kỷ luật con cái. CPV cũng rất hiếm khi không có sự góp mặt của bạo lực giữa cha mẹ với con cái. (10) Theo thống kê, cứ 10 em bé toddler bị bố mẹ đánh đòn thì hầu như cả 10 em bé này về sau đều có khả năng có hành vi bạo lực. (11)
9. Trẻ tiếp xúc với những nội dung bạo lực trên internet nên bị ảnh hưởng
Không thể phủ nhận việc truyền thông, báo chí, các chương trình TV có ảnh hưởng không nhỏ lên hành vi của một đứa trẻ. Các chương trình TV có quá nhiều chi tiết la hét, xô đẩy, đánh đấm sẽ ảnh hưởng ít nhiều lên hành vi của trẻ. Theo một nghiên cứu được tiến hành, trẻ nhỏ chơi các game thực tế ảo có yếu tố bạo lực thường dễ trở nên hung hăng hơn những đứa trẻ chơi các game không có yếu tố này. (12)
Làm sao để đối phó được với những hành vi bạo lực của trẻ?
Bất kể lý do trẻ toddler có hành vi hung hăng là gì thì nó cũng có thể được kiềm chế bằng cách này hay cách khác. Và dưới đây là những điều cha mẹ cần biết:
1. Ngăn chặn trẻ một cách bình tĩnh cương quyết: Nếu bạn thấy trẻ đánh, đẩy, nhổ bậy hoặc cắn một đứa trẻ khác, hãy can trẻ làm điều đó ngay lập tức với thái độ bình tĩnh. Nếu trẻ bi rơi vào một tình huống thiếu công bằng, hãy cố gắng khắc phục điều này sau khi xoa dịu trẻ. Hành động đó sẽ trấn an con và giúp con biết cách giải quyết vấn đề vào những lần sau. Tất nhiên bạn có thể sẽ phải thực hiện điều này đi đi lại lại nhiều lần, nhưng hãy tỏ ra nhất quán và đừng bao giờ ngó lơ bất kỳ lý do gì khiến con có hành vi tiêu cực.
2. Kết nối hành vi của trẻ với cảm xúc của “nạn nhân”: Chính vì trẻ toddler chưa có đủ nhận thức để hiểu hành vi của mình gây tổn thương ra sao với người khác. Vậy nên hãy cố gắng giúp trẻ hiểu hành vi đánh và đánh đau người khác không phải là giải pháp tốt cho một vấn đề hay tình huống.
3. Cố gắng né tránh các tình huống gây xung đột: Nếu trẻ luôn có hành vi tiêu cực khi chơi cùng những đứa trẻ khác, vậy thì hãy cố gắng loại bỏ những món đồ chơi kích thích sự bùng phát cảm xúc của trẻ. Nếu người trẻ luôn gây hấn hầu hết là anh chị em ruột, hãy cố gắng tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến sự xung đột đó. Các xung đột này thường diễn ra trong giờ chơi, giờ ăn hoặc thời gian xem TV. Nếu các hành vi tiêu cực diễn ra quá thường xuyên, hãy dạy các bé lớn trong nhà cách gọi trợ giúp hoặc di chuyển khỏi khu vực nguy hiểm. Suốt thời gian đó, hãy cố gắng không đánh con. Ngoài ra bạn cũng có thể giảm thiểu các cơn giận dữ của con bằng cách cho con thấy những gì diễn ra tiếp theo nếu con tiếp tục có hành vi như vậy
4. Đưa ra các ví dụ: Hãy đảm bảo không bao giờ áp dụng các hình phạt về thể xác để kỷ luật trẻ, mà nên dùng lời nói và cử chỉ để thể hiện ý kiến bản thân. Thay vì làm theo hướng dẫn của bạn là không dùng bạo lực, trẻ sẽ dễ học theo bạn thông qua những hành động bạn làm hàng ngày. Nếu bạn thường xuyên sử dụng đánh đòn như hình thức răn đe trẻ, thì trẻ cũng sẽ nhìn đó mà có hành vi bạo lực với mọi người. (13)
5. Tự giáo dục bản thân: Nếu các hành vi bạo lực của trẻ diễn ra thường xuyên hơn mức bình thường, hãy xem lại cách dạy con của bạn. Ví dụ: Bạn có thể tự giáo dục bản thân về việc trừng phạt con không dùng bạo lực. Nếu mọi việc vượt quá tầm kiểm soát, hãy nhờ đến sự trợ giúp của bạn bè, thành viên trong gia đình, giáo viên của con hoặc chuyên gia tâm lý trẻ nhỏ để giải quyết tình trạng đang diễn ra. (14)
6. Giúp trẻ đốt cháy năng lượng: Khuyến khích con đốt cháy năng lượng bằng những trò chơi tự do ngoài sân chơi cũng là cách giúp trẻ bớt căng thẳng dẫn tới có những hành vi tiêu cực. Nhưng nhớ đảm bảo trẻ không bị đói, bị mệt hoặc khó chịu trong người vì tất cả những điều này đều khiến trẻ dễ có các hành vi tiêu cực.
7. Quản lý thời gian ngồi trước màn hình điện tử của trẻ: Nhận thấy trẻ em ngày nay bị bủa vây bởi các phương tiện truyền thông với tần suất quá lớn, Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) đã khuyên cha mẹ và những người chăm sóc nên có kế hoạch cho trẻ tiếp xúc với các phương tiện truyền thông khi ở nhà. Xem TV, máy tính, điện thoại quá nhiều sẽ khiến trẻ không có thời gian ngủ, chơi, trò chuyện hoặc ăn uống. Tất cả những điều này đều có ảnh hưởng xấu lên các hành vi xã hội của trẻ. AAP cũng khuyến nghị các bậc phụ huynh chỉ nên cho trẻ tiếp xúc với các phương tiện truyền thông hiện đại trong một khoảng thời gian nhất định trong ngày, còn lại nên khuyến khích trẻ vui chơi và tiếp xúc với cuộc sống thật bên ngoài. (15)
8. Để mắt tới các hành vi của con: Nếu tình trạng bạo lực vẫn tiếp tục diễn ra cả sau khi con đã lớn, bạn cần liệt kê các vấn đề có thể liên quan đến sự phát triển của con. Ví dụ: Con bị nhạy cảm với cảm giác (ghét ánh sáng, tiếng ồn). Thông thường các hành vi tiêu cực này sẽ suy giảm theo năm tháng, nhưng nếu nó diễn ra quá thường xuyên không có sự thuyên giảm và còn gây ảnh hưởng đến khả năng tương tác của con với mọi người, bạn nên tìm đến sự tư vấn của các chuyên gia tâm lý trẻ em. (16,17)
Cho dù có phải mất thời gian và sự kiên nhẫn, nhưng cuối cùng bạn cũng sẽ nhận ra đâu mới là việc mình cần làm. Điều quan trọng khi đối phó với sự hung hăng của con không phải là cố phản ứng thái quá với chúng. Sự la hét, những trận đánh đòn sẽ chỉ đem đến tác dụng ngược, vì nó khiến trẻ cho rằng chỉ có sự gây hấn mới là cách thu hút sự chú ý và loại bỏ xung đột.
Một lời cuối cùng chúng tôi muốn nói với bạn, đó là hãy tỏ ra nhất quán với phương pháp giáo dục con của mình. Trẻ toddler rất thông minh nên chúng sẽ sớm nhận ra bạn không chùn bước nếu chúng không chịu “ngoan ngoãn”!
References:
Koenderink, Florence. Children Everywhere second edition. Lulu Press, 2018. (1)
Tarullo, Amanda R., Jelena Obradovic, and Megan R. Gunnar. “Self-control and the developing brain.” Zero to three 29, no. 3 (2009): 31. (2)
Murkoff, Heidi. What to Expect: The Toddler Years 2nd Edition. Simon and Schuster, 2009. (3,5,6,7,9)
How can I get my 2-year-old to stop hitting?. The Washington Post. (4,16)
Split Personality: Why Toddlers Behave With One Parent. Parents Magazine. (8)
Ulman, Arina, and Murray A. Straus. “Violence by children against mothers in relation to violence between parents and corporal punishment by parents.” Journal of Comparative Family Studies (2003): 41-60. (13,10)
Lee, Shawna J., Catherine A. Taylor, Inna Altschul, and Janet C. Rice. “Parental spanking and subsequent risk for child aggression in father-involved families of young children.” Children and youth services review 35, no. 9 (2013): 1476-1485. (11,14)
Schutte, Nicola S., John M. Malouff, Joan C. Post‐Gorden, and Annette L. Rodasta. “Effects of playing videogames on children’s aggressive and other behaviors.” Journal of Applied Social Psychology 18, no. 5 (1988): 454-460. (12)
American Academy of Pediatrics Announces New Recommendations for Children’s Media Use.American Academy of Pediatrics. (15)
Why Your Toddler Hits and Bites. Parents Magazine. (17)