#73. Khuyến khích con nói về cảm xúc

Và giúp con phát triển năng lực cảm xúc

Vấn đề chính của trẻ nhỏ là chúng có thể cảm nhận được vô số loại cảm xúc khác nhau về bất cứ sự kiện nào diễn ra trong cuộc sống. Nhưng chúng lại không thể kiểm soát những cảm xúc đó, cũng không thể hiểu tại sao mình lại có cảm xúc như vậy, vì thế trẻ thường gặp khó khăn trong việc dự đoán cách cha mẹ, người lớn phản ứng lại với cảm xúc của mình.

Năng lực cảm xúc - hoặc cách trẻ thể hiện, kiểm soát cảm xúc của mình và nhận biết cảm xúc của mọi người là yếu tố dự báo quan trọng về tất cả các phản ứng tích cực về sau của trẻ, bao gồm cả việc bắt đầu và duy trì những mối quan hệ tích cực, duy trì kết quả học tập tập tốt. Điều này hoàn toàn có lý, bởi năng lực cảm xúc là yếu tố giúp trẻ hình thành, phát triển mối quan hệ với cha mẹ, thầy cô, bạn bè, giúp trẻ điều tiết cảm xúc để có thể tập trung học hành, cư xử đúng mực với người khác. Trẻ bị thiếu năng lực cảm xúc thường gặp nguy cơ bị bạn bè xa lánh, khó khăn khi đi học và có vấn đề về cảm xúc, hành vi.

Năng lực cảm xúc phát triển như thế nào, và làm sao chúng ta có thể khuyến khích nó phát triển ở trẻ nhỏ?

Ở một mức độ nào đó, có những khía cạnh của năng lực cảm xúc dựa trên cơ sở sinh học. Cụ thể, nhiều trẻ luôn tỏ ra nhạy cảm hơn những đứa trẻ khác nên chúng dễ gặp phải các phản ứng cảm xúc mãnh liệt. May mắn thay, chúng ta không bị ràng buộc hoàn toàn bởi sinh học, nên điều cha mẹ có thể làm để nâng cao năng lực cảm xúc ở trẻ là nói chuyện với trẻ về cảm xúc của chúng. 

Những cuộc nói chuyện về cảm xúc sẽ giúp trẻ hiểu được các loại cảm xúc và điều chỉnh các phản ứng cảm xúc trong tương lai. Không chỉ có vậy, nói chuyện với con về cảm xúc còn là cách dự đoán các hành vi xã hội quan trọng. Ví dụ: Khi cùng con đọc truyện, những bậc phụ huynh có thói quen chia sẻ với con về các cảm xúc diễn ra trong truyện thường có xu hướng được con cái trong độ tuổi từ 18 đến 24 tuổi chia sẻ và giúp đỡ nhiều hơn những cha mẹ ít có thói quen trên.

Dù lúc đầu có thể hơi ngượng ngùng, nhưng dần dần việc nói chuyện với con về cảm xúc sẽ trở nên dễ dàng hơn, nhất là khi đề cập đến các cảm xúc tích cực, sẽ dễ hơn nhiều khi nói về cảm xúc tiêu cực. Thực tế ở các nền văn hóa phương Tây, cha mẹ thường khuyến khích để trẻ tăng biểu hiện cảm xúc tích cực và giảm biểu hiện cảm xúc tiêu cực xuống. Tuy nhiên có một phát hiện thú vị, các nghiên cứu đã chỉ ra, cha mẹ có thể giúp trẻ phát triển năng lực cảm xúc của mình bằng cách khuyến khích trẻ nói về những cảm xúc tiêu cực. Nghe có vẻ vô lý, nhưng khi nói về các cảm xúc tiêu cực, trẻ sẽ hiểu nguyên nhân khiến mình có những cảm xúc đó để biết cách bộc lộ chúng một cách thích hợp. Tuy nhiên, nhiều bậc phụ huynh lại rất vô lý khi phớt lờ hoặc trừng phạt trẻ chỉ vì trẻ thể hiện cảm xúc tiêu cực. Kết quả là những em bé này có nguy cơ gặp khó khăn khi phải đối mặt với các cảm xúc tiêu cực, dẫn đến việc trẻ ít khi biểu lộ cảm xúc và có thể gặp phải các vấn đề cảmxúc.

Chính vì tầm quan trọng của năng lực cảm xúc với nhiều lĩnh vực, nên một số nhà nghiên cứu cho rằng, việc dạy trẻ các kỹ năng cảm xúc ngay tại trường học có thể sẽ có ích cho sự phát triển của trẻ. Các can thiệp nhằm mục đích dạy trẻ về kiến thức cảm xúc cũng đem đến tác dụng trong việc nâng cao năng lực cảm xúc và hành vi xã hội của trẻ. Ví dụ: Đọc cho trẻ nghe những mẩu truyện giàu ngôn ngữ cảm xúc, sau đó khuyến khích trẻ kể lại nội dung cuốn truyện với bạn bè được chứng minh là giúp cải thiện năng lực cảm xúc đáng kể. Tương tự như vậy, các em bé sớm được đào tạo về cách gọi tên cảm xúc và nhận biết nguyên nhân của từng loại cảm xúc cũng cho thấy sự tiến bộ đáng kể trong kiến thức cảm xúc.

Làm thế nào để giúp trẻ phát triển sức mạnh cảm xúc?

Nhiệm vụ của cha mẹ là nuôi dưỡng, giúp con cái phát triển sức mạnh cảm xúc đồng bộ với quá trình phát triển thể chất. Người có chỉ số sức mạnh cảm xúc cao thường có khả năng đưa ra các quyết định rõ ràng và không dễ bị lay động bởi những yếu tố khác. Đây là điều vô cùng quan trọng khi mà trẻ nhỏ ngày nay đang bị quay cuồng giữa quá nhiều sự phân tán có nguy cơ gây hại cho trẻ.

Chính vì điều đó, việc dạy trẻ các kỹ năng trau dồi sức mạnh cảm xúc là điều mà bậc phụ huynh nào cũng nên làm để giúp con có những quyết định đúng đắn, giảm thiểu việc mắc sai lầm trong cuộc sống. Nhờ có sức mạnh cảm xúc tốt, trẻ sẽ có thể tránh khỏi những áp lực có nguy cơ hủy hoại cuộc sống của trẻ hàng ngày. Sức mạnh cảm xúc cũng giúp trẻ luôn giữ vững lập trường để duy trì cuộc sống tốt đẹp mà không bị trượt bánh khỏi mục tiêu và sa vào các sai lầm không đáng có.

Gợi ý một số phương pháp hiệu quả giúp con phát triển sức mạnh cảm xúc

Dạy trẻ học cách quyết đoán và luôn cởi mở với mọi người

Dạy cho trẻ học cách nói lên cảm nhận của mình về một thứ gì đó là bài học đầu tiên giúp con phát triển sức mạnh cảm xúc.

Bạn cần giúp con hiểu, con hoàn toàn có thể đưa ra ý kiến và giữ vững lập trường của mình mà không cần sợ hãi. Bạn có thể rèn luyện kỹ năng trên cho con bằng cách để con tham gia đóng góp ý kiến vào các quyết định của gia đình, đồng thời khuyến khích con phát tín hiệu để mọi người hiểu cảm xúc của con.

Khuyến khích con đối mặt giải quyết nỗi sợ hãi của mình

Càng lớn, con sẽ càng phải đối mặt thường xuyên hơn với những mối lo khác nhau trong cuộc sống. Con cần lựa chọn giải quyết chúng trước khi chúng lên đỉnh điểm, hoặc mặc kệ để chúng bủa vây và nuốt chửng con.

Nếu lựa chọn mặc kệ, nỗi sợ hãi sẽ cướp đi niềm hạnh phúc và sự tự tin của con. Tất nhiên chẳng có cha mẹ nào muốn con biến thành một đứa trẻ rụt rè luôn sợ hãi, vì thế bạn chẳng còn lựa chọn nào khác là để con đối mặt với nỗi sợ để giúp con tự điều khiển cảm xúc bản thân, cũng như có thể tự tin nắm chắc định mệnh trong tay mình.

Dạy con biết cách chấp nhận hậu quả và học hỏi từ những sai lầm 

Sai lầm không hề tiêu cực nếu được tận dụng đúng cách. Hãy để con chìm đắm và làm thứ mà con thích, đừng can thiệp trừ khi con làm những việc có thể gây hại cho bản thân. Bằng cách để con làm mọi thứ và rồi bị thất bại, bạn đã dạy con bài học rằng: Sự thất bại luôn hiện hữu quanh con và có thể đến với con bất cứ khi nào. Khuyến khích con sửa sai đến khi con đạt được thành công, lúc đó con sẽ cảm thấy mạnh mẽ và tự tin hơn bao giờ hết.

Hãy là ví dụ sống của con

Quan sát và làm theo người khác là cách trẻ học hỏi nhanh nhất. Và tấm gương sáng với trẻ không ai khác chính là cha mẹ. Hãy luôn thể hiện mình là một người có sức mạnh cảm xúc cao nếu bạn muốn con lớn lên cũng như vậy.

Thường xuyên chia sẻ với con về mục tiêu, những thử thách bạn đang dự định cũng như nỗi sợ hãi bạn đang có và cách bạn vượt qua sự sợ hãi đó. Bằng những ví dụ của chính cha mẹ, trẻ sẽ được tiếp thêm năng lượng cải thiện sức mạnh cảm xúc của mình.

Dạy trẻ những bài học cơ bản về kỹ năng sống

Kỹ năng sống là yếu tố quan trọng cho chúng ta thêm tự tin giải quyết những rắc rối khác nhau phát sinh hàng ngày. Dạy con kỹ năng sống tức là bạn đang giúp con hiểu cách mọi thứ vận hành, cách con phải đưa ra lựa chọn khi đối mặt với nghịch cảnh nhất định. Bằng việc tự định hình và ra quyết định, sức mạnh cảm xúc trong con cũng sẽ ngày một cao hơn.

Refs:

• Brownell, C. A., Svetlova, M., Anderson, R., Nichols, S. R., & Drummond, J. (2013). Socialization of early prosocial behavior: Parents’ talk about emotions is associated with sharing and helping in toddlers." Infancy, 18, 91-119.

• Denham, S. A., (2019). Emotional Competence During Childhood and Adolescence. In: LoBue, V., Pérez-Edgar, P., & Buss, K. (eds.) Handbook of Emotional Development. Springer, Cham.

• Grazzani, I., & Ornaghi, V. (2011). Emotional state talk and emotion understanding: A training study with preschool children. Journal of child language, 38, 1124-1139.

• Pérez-Edger, K. (2019). Through the Looking Glass: Temperament and Emotion as Separate and Interwoven Constructs. In: LoBue, V., Pérez-Edgar, P., & Buss, K. (eds.) Handbook of Emotional Development. Springer, Cham.

• Zeman, J., Cameron, M., & Price, N. (2019). Sadness in Youth: Socialization, Regulation, and Adjustment. In: LoBue, V., Pérez-Edgar, P., & Buss, K. (eds.) Handbook of Emotional Development. Springer, Cham.