#63. Thế nào là tự chủ?
Chúng ta là chúng ta. Cha mẹ là cha mẹ. Cả hai là những người thân thiết gần gũi nhất. Nhưng chúng ta tách biệt.
Con người trong mối quan hệ với cha mẹ có lẽ trải qua 3 giai đoạn:
Giai đoạn 1: Cộng sinh theo hướng (+)?
Đây là giai đoạn từ 0-12 tuổi, khi mà đứa trẻ còn phụ thuộc vào cha mẹ và vẫn còn hợp nhất với họ. Bố mẹ là những người quan trọng nhất, và thẩm quyền của họ là không thể chối cãi.
Giai đoạn 2: Cộng sinh theo hướng (-)
Đứa trẻ thiếu niên bắt đầu chống lại sự phụ thuộc. Bắt đầu có những khiếu nại, bất mãn, thất vọng. Cha mẹ không còn tiếp tục (hoặc có thể) từ chối những thoả mãn ngày càng tăng của đứa trẻ (ví dụ như mua một chiếc điện thoại mới).
Ý nghĩa của giai đoạn này có lẽ là việc chia tay nhưng trong ảo tưởng, chấp nhận rằng cha mẹ cũng chỉ là những người bình thường, với nhiều điểm yếu và thiết sót.
Tuổi thơ đang dần kết thúc, con cần trở nên độc lập hơn và trưởng thành hơn. Cần học cách bảo vệ ý kiến của mình, bảo vệ những gì thân yêu và quan trọng đối mình. Cần học cách hành động theo cách của riêng mình, học cách chịu trách nhiệm và ngừng mong đợi điều gì đó từ cha mẹ.
Giai đoạn 3: Tự chủ
Đây là khi sự tách biệt trở nên hoàn toàn. Khi con tách khỏi tâm lý gia đình, khỏi cha mẹ, bắt đầu dựa vào chính mình, tự quản lý cuộc sống.
Đó là khi con tìm thấy cái tôi độc đáo, không thể bắt chước của mình, khi đã xây dựng được ranh giới và quan trọng nhất là không còn phụ thuộc vào những phán đoán hay phản ứng cảm xúc của cha mẹ. Đó là "đứa trẻ" tách biệt, trưởng thành và không còn mong đợi và phụ thuộc gần như mọi thứ vào cha mẹ.
Để tách biệt, tất nhiên, sự gắn kết ở giai đoạn đầu tiên và sự "chiến đấu" ở giai đoạn thứ hai phải diễn ra tích cực. Bởi không gắn kết thì làm sao biết thế nào là tách rời? Tức là chất lượng mối quan hệ ở 2 giai đoạn đầu cần tốt, dù có chuyện gì xảy ra.
Tuy nhiên, hiếm ai đạt được sự tự chủ hoàn toàn. Nhiều người bị mắc kẹt ở một giai đoạn nào đó, hoặc là giai đoạn 1, hoặc là giai đoạn 2.
Ở đây, quyền tự chủ không ngụ ý mối quan hệ giữa đứa trẻ và cha mẹ không quan trọng nữa. Cũng không quan trọng đứa trẻ là ai, hay cha mẹ chúng như thế nào. Nó ngụ ý một mối quan hệ giữa hai bên mà KHÔNG PHỤ THUỘC VÀO CẢM XÚC.
Sự phụ thuộc cảm xúc là khi đặt người khác lên quá quan trọng, quá tập trung vào mối quan hệ với họ kể cả khi mối quan hệ đó không dễ chịu hay thoả mãn. Sự phụ thuộc cảm xúc là khi ta bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi tâm trạng, lời nói, mong muốn của người đó. Khi ta cảm thấy mình có trách nhiệm với trạng thái cảm xúc hoặc thể chất của người đó. Khi ta sống dựa trên kỳ vọng của họ, cố gắng làm hài lòng họ, đáp ứng họ. Hoặc cũng có thể ngược lại, ta cố gắng bảo vệ quyền được là chính mình một cách gay gắt, liên tục mâu thuẫn, phản đối hay tranh cãi.
--
Vậy thì sự độc lập về cảm xúc là gì?
Giả sử một người mẹ không hài lòng với cô con gái đã 25 tuổi của mình và chỉ trích cô. Một "đứa trẻ" phụ thuộc cảm xúc sẽ cảm thấy xấu hổ, tội lỗi hoặc quay lại phản kháng gay gắt, kể cả khi họ biết mình đúng. Trong khi "đứa trẻ" độc lập về mặt cảm xúc sẽ không thấy tội lỗi cũng chẳng hề oán giận. Có lẽ, cô chỉ tiếc hoặc thương vì mẹ mình đang trải qua cảm xúc khó chịu.
Chính là như vậy. Thế giới cảm xúc của riêng cô con gái không hề bị ảnh hưởng. Sự bất mãn của người mẹ cũng không trở thành bi kịch, không là trigger dẫn tới xung đột, cũng không khiến ai cảm thấy tổn thương, giảm lòng tự trọng.
Tách khỏi cha mẹ, hạn chế những ảnh hưởng và can thiệp của họ vào cuộc sống của bạn không phải là phá vỡ mối quan hệ. Với mình, đó còn là sự thiết lập lại mối quan hệ - một mối quan hệ giữa những người lớn với nhau và trên cơ sở tôn trọng nhau.
Đó cũng là những gì mình đã trải qua và đang ở trong một mối quan hệ như thế với bố mẹ mình ở thời điểm hiện tại.
Cuối cùng, mình cũng đã nhận ra quyền không cần đáp ứng mong đợi của cha mẹ, không phải chịu trách nhiệm cho những câu chuyện trong gia đình, không cảm thấy tội lỗi nếu có gì đó xảy ra. Và mình cũng chấp nhận cha mẹ có thể đòi hỏi, phê phán, sai lầm và không hoàn hảo.
Chúng ta là chúng ta. Cha mẹ là cha mẹ. Cả hai là những người thân thiết gần gũi nhất. Nhưng chúng ta tách biệt (và để cảm nhận sự tách biệt của chúng ta với người khác là một loại kỹ năng vô cùng hữu ích).
Cách đây 3 tuần khi ngồi với coach của mình, mình đã nói với chị một cách thẳng thắn "Em không bao giờ có suy nghĩ mình phải gắn bó với ai đó đến già. Mình trân trọng những người đang ở cạnh mình tại thời điểm này, mình yêu thương họ, biết ơn họ. Nhưng mình không có quyền đòi hỏi phải dính mắc vào họ và chính mình cũng cảm thấy không cần phải ràng buộc nhau theo cách đó. Em hoàn toàn độc lập về mặt cảm xúc và em hạnh phúc vì điều đó".
Có thể những người xung quanh không thích điều gì đó về mình hoặc cuộc sống của mình. Nhưng mình có thể chọn cách không phản ứng với sự không thích đó. Mỗi người chúng ta đều có con đường riêng, giá trị riêng, quyết định riêng và quyền được phạm sai lầm. Chúng ta không gây hấn, không vượt qua ranh giới, không tin rằng ai đó nợ mình hoặc mình nợ họ điều gì. Chúng ta cũng không sử dụng nhau để lấp đầy khoảng trống bên trong hay tìm kiếm ý nghĩa cho cuộc đời mình từ một ai đó.
Chúng ta hạnh phúc vì có nhau, theo cách không hoàn hảo, nhưng đầy yêu thương và vị tha. Chúng ta sống, thở và vẫn còn cơ hội để biết ơn nhau hay là kể cả cầu xin sự tha thứ.
Tất nhiên, đó là một quá trình hai chiều. Đứa trẻ tách ra và trở thành người lớn, cha mẹ buông tay và chấp nhận sự trưởng thành. Nhưng ngay cả khi cha mẹ chưa sẵn sàng buông tay, chúng ta vẫn có thể đạt được sự tự chủ. Dù nó khó khăn, nhưng vẫn hoàn toàn có thể.
Và khi đã đạt được sự tự chủ rồi, thì đó cũng là lúc ta biết quay lại nhìn họ với con mắt bao dung hơn hết. Ta chấp nhận được họ. Ta hiểu ý nghĩa về người cha người mẹ mà tự nhiên ban tặng. Ta biết cảm ơn họ vì đã mang ta đến với cuộc sống này, tha thứ cho họ vì những sai lầm và tha thứ cho chính những sai lầm của bản thân mình nữa.
Nhà thơ Alden Nowlan đã từng viết:
Ngày một đứa trẻ nhận ra rằng tất cả người lớn đều không hoàn hảo, đó là khi chúng trở thành một thiếu niên.
Ngày đứa trẻ đó tha thứ cho họ, đó là khi chúng trở thành người lớn.
Ngày đứa trẻ biết tha thứ cho chính mình, đó là khi chúng đạt được sự khôn ngoan, sáng suốt.