RG#15. Làm thế nào để biết điểm mạnh của con tôi?
Hướng dẫn kỹ thuật quan sát cho cha mẹ và thầy cô.
Sau bài viết “Con tôi có thông minh không" nói về việc mỗi đứa trẻ có những khả năng khác nhau của mình, mình nhận được cùng một câu hỏi từ phụ huynh là “Vậy làm sao để em có thể biết con em có thế mạnh hay điểm mạnh nào?”. Một câu hỏi không dễ trả lời chỉ trong một bài viết nhưng kỹ thuật mình giới thiệu trong bài viết này là kỹ thuật mà các cô giáo mầm non ở Nauy đang áp dụng và cho thấy hiệu quả trong việc giúp nhận ra mong muốn, nhu cầu cũng như điểm mạnh của đứa trẻ.
Phải nói thêm một chút, giáo viên mầm non ở Nauy trong cùng 1 lớp thường chia ra làm 2 nhóm, 1 nhóm là giáo viên (teacher), 1 nhóm là giáo viên kiêm chuyên gia về giáo dục đầu đời (early childhood education expert). Nhóm “teacher” là nhóm có trách nhiệm chăm sóc, chơi, hướng dẫn trẻ theo chương trình khung đã được lên sẵn. Họ chỉ cần yêu trẻ và không phải ai cũng học giáo dục mầm non ra vì nhóm này trong thực tế có nhiều background khác từ kinh tế, nghệ thuật, xã hội học... Nhóm chuyên môn về giáo dục đầu đời thường sẽ đóng vai trò trưởng nhóm, chịu trách nhiệm về chương trình và có các gợi ý, cách tiếp cận, đại khái là người định hướng và lên giáo án cho lớp học. Đôi khi họ kết hợp với các trường đại học hoặc đơn vị nghiên cứu chuyên môn tổ chức nghiên cứu và đưa vào thí điểm những chương trình phù hợp với các nhóm trẻ khác nhau ở trường học và theo dõi kết quả. Nhóm chuyên gia này cũng đóng vai trò quan sát và ghi chép về trẻ luôn.
Quay lại với kỹ thuật quan sát. Theo như mình biết, đây cũng là kỹ thuật chủ chốt của phương pháp Montessori nhằm tìm hiểu nhu cầu trẻ tùy độ tuổi. Ở Nauy, các chương trình học ở mọi cấp được nghiên cứu và xây dựng để phù hợp nhất với điều kiện văn hóa, xã hội và có tính thực tiễn cao, không chủ trương đi theo một phương pháp độc lập nào.
Việc quan sát trẻ và quan sát đúng cách giúp chúng ta biết những điều gì xảy ra với trẻ trong từng thời điểm cuộc đời, giúp hiểu các kỹ năng, sở thích và cả điểm mạnh của chúng. Nhờ vào đó, cha mẹ có thể dễ dàng hơn trong việc chọn trường lớp hoặc giúp trẻ học các kỹ năng mới với những điều kiện thuận lợi nhất.
Bài viết này của mình sẽ có các nội dung chính:
Khi nào thì nên bắt đầu việc quan sát trẻ và giá trị của nó là gì
Kỹ thuật quan sát như thế nào mới đúng
Làm sao để biết mình đã làm đúng
Ví dụ thực tế
Khi nào thì nên bắt đầu việc quan sát trẻ và giá trị của nó là gì?
Trẻ dưới 3 tuổi mới bắt đầu học nói, bởi vậy chúng ta không thể nhận được những phản hồi chính xác từ con. Còn sau 3 tuổi thì phần lớn trẻ lại hành động một cách vô thức nên con nhiều khi không thể tự hiểu được bản thân để nói với chúng ta về nhu cầu thật sự hay tiềm ẩn của mình.
Do vậy, việc quan sát giúp chúng ta hiểu con hơn. Vì sao con khóc, vì sao con vui, vì sao con buồn. Con thích gì và cảm thấy khó khăn khi làm gì. Cách con đối đầu trước những khó khăn con gặp phải và cách con tìm giải pháp. Những gì con đang học và những gì con có thể tự làm.
Kỹ thuật quan sát như thế nào mới đúng?
Nhiều bà mẹ thường dành cả ngày cùng con, nhưng lại ít tập trung vào quan sát mà để con chơi một mình hoặc chơi theo thói quen, do đó bỏ lỡ rất nhiều điều đáng ngạc nhiên và thú vị về con mình.
Bắt đầu quan sát trẻ như thế nào?
Mỗi ngày 15 phút, hãy giữ một khoảng cách với con và ghi ra giấy những gì quan sát được.
Nguyên tắc khi quan sát
Có những nguyên tắc quan trọng bạn cần tuân thủ để quan sát có hiệu quả:
Tập trung và không phân tâm vào việc khác, chẳng hạn như không nghĩ về việc nấu gì cho bữa tối khi đang quan sát con.
Kiểm soát cảm xúc, con có thể làm những hành động ngộ nghĩnh đáng yêu khiến bạn cười nhưng hãy cố gắng kìm chế vì có thể nó sẽ làm trẻ phân tâm.
Giữ im lặng và cố gắng không nhìn vào mắt con. Nếu có lỡ nhìn vào, hãy mỉm cười hoặc gật đầu nhẹ. Con có thể bỏ dở trò chơi vào lao đến bạn, nếu vậy hãy nói với con “Con chơi tiếp nhé, mẹ đang viết một chút nhé!”.
Chỉ viết những gì bạn thực sự nhìn thấy chứ không phải những gì bạn nghĩ. Ví dụ: “16:24 - con đi đến giá sách, lấy quyển sách có trực thăng, lật tìm trực thăng và nhắc đến trực thăng liên tục trong 5-7 lần. 16:33 - con đặt quyển sách trên bàn và đi ra thùng đồ .
Đừng diễn giải những gì bạn thấy ngay lập tức, cũng không đưa ra kết luận tại thời điểm hiện tại. Chỉ sau khi đã ghi chép các hành động của con và ngưng việc quan sát, bạn mới nên suy nghĩ và diễn giải.
Tôn trọng con. Điều quan trọng nhất đó là tôn trọng bất kỳ hành động nào của con, ngay cả khi ta không hoàn toàn hiểu được ý nghĩa và mục đích con làm là gì. Chỉ nên ngăn chặn hoặc gián đoạn nếu nó gây ra nguy hiểm.
Kiềm chế sự nôn nóng của bản thân khi bé cần giúp đỡ. Cha mẹ hay có bản năng muốn giúp đỡ con. Có lẽ điều khó nhất khi quan sát con là kìm hãm sự thôi thúc này. Nhưng nếu bạn giúp đỡ con một cách không cần thiết, bạn đã tước đi cơ hội học hỏi và khám phá điều mới. Ngoài ra, khi bé cảm nhận được sự hiện diện của cha/mẹ với 1 tinh thần sẵn sàng giúp đỡ mọi lúc mọi nơi thì bé sẽ thôi không chơi tự do nữa. Lúc này, quá trình quan sát không còn ý nghĩa.
Hãy thử quan sát con ít nhất 1 lần, bạn có thể sẽ khám phá ra nhiều đặc điểm và kỹ năng tuyệt vời mà bạn chưa bao giờ nghĩ con mình sẽ sở hữu.
Làm sao để biết mình đã làm đúng?
Bạn được coi là quan sát đúng, khi mà:
Bạn thấy những gì đang quan sát
Bạn không ghi nhận định cá nhân. Những gì bạn ghi chép có thể cho biết con đã làm gì tại thời điểm đó.
Ví dụ:
Không nên viết “Con đang đọc sách, con thấy mệt và trở nên thất thường, con xé nó vì tức giận"
Mà bạn nên viết “Bé lật 3 trang sách và bắt đầu xé trang thứ 4”
Việc quan sát con sẽ cho bạn thông tin có tính hợp thời. Hôm nay đứa trẻ sẽ không giống như hôm qua và bạn sẽ nhận ra điều đó. Một hành động giống nhau vào thời điểm khác nhau có thể sẽ thỏa mãn nhu cầu khác nhau: hôm nay con ném đồ từ bàn ăn xuống và cười khi nghe tiếng đũa rơi cạch, ngày hôm sau thì là để thu hút sự chú ý của mẹ. Quá trình quan sát có thể giúp chúng ta xác định nguyên nhân thực sự trong hành động của con.
Ngoài ra, trong quá trình quan sát, bạn có thể tự suy ngẫm và rút ra kết luận về bản thân, như là cảm xúc, thái độ của bạn.
Quá trình quan sát sẽ chạy theo mô hình như sau:
Ví dụ thực tế
Đây là những ghi chép của mình khi con trai thứ 2 (Sò) được 16 tuổi.
Thời gian quan sát từ 10:25 - 10:45
Địa điểm: phòng khách và phòng bếp
10:25 cầm thỏ bông trên tay, đi tới xe mô tô đồ chơi, để thỏ lên xe nhưng bị rơi, nhặt thỏ lên đặt lại một vài lần
10:26 cố trèo lên xe mô tô nhưng không thành công, quay lại nhìn mẹ và nói “giúp". Mẹ không tới và con chạy lại bên cạnh mẹ, ôm và nói bằng ngôn ngữ của con kèm theo cau mày.
10:28 bé đi ra phòng bếp, mở tủ, lấy một cái xoong và đũa và mang ra gờ cửa sổ để chơi. Con dùng đũa để ngoáy trả vờ trong xoong.
10:32 con đi ra sofa, thấy quyển sách, mở ra chăm chú, chỉ các đồ vật con biết và giả vờ ăn khi mở ra trang có các loại hoa quả.
10:35 đến gần mẹ, cố lấy bút mẹ đang viết, tỏ thái độ không hài lòng bằng âm thanh “ư ư" khi mẹ không cho (và đi ra chỗ khác), đeo bám mẹ và tiếp tục đòi bút nhưng không được và bắt đầu nhảy lên với biểu hiện tức giận, sau đó ngã ra sàn và nói “á" (ngã)
10:39 tiếp tục ra sofa, giở sách tứ tung.
10:40 bất ngờ nhìn thấy người ta dắt chó qua cửa sổ và bị phân tâm, chỉ “mèo". Sau đó kéo tay mẹ ra sofa và chỉ tay vào sách (muốn mẹ đọc). Mẹ không đọc, đang tỏ vẻ cau có và cố kéo tay mẹ thì nghe thấy tiếng trực thăng, tiếp tục bị phân tâm, bỏ sách dưới chân mẹ và chạy ra cửa sổ. Liên tục nói “trừ thăn" (trực thăng).
10:43 phát hiện ra quả bóng dưới gầm sofa, lấy bóng và bắt đầu ê a hát theo ngôn ngữ của con. Ném quả bóng vào hộp đồ chơi, sau đó lại nhặt lên và ném lại, tiếp tục làm 2-3 lần và chăm chú nhìn.
Kết luận từ quá trình quan sát:
Mô phỏng và bắt chước các âm thanh đi kèm hành động yêu cầu => con cần giao tiếp nhiều hơn, đọc sách và hát, đưa ra các bài học về từ tượng thanh.
Con không có nhu cầu hoạt động nhiều (hầu hết chỉ ở dưới sàn nhà) mà thích các hoạt động đọc sách, chơi đồ hàng => có thể hướng dẫn và dành thời gian thêm để chơi cùng con trong các hoạt động này.
Con thích chơi với xoong, đũa => cho con cơ hội để thao tác nhiều hơn với trò chơi này như dạy cắt, xay, trộn…
Ném bóng vào hộp đồ chơi => thử tổ chức các trò chơi ném tương tự cho con.
Tóm lại,
Quan sát là một công cụ giúp cha mẹ thầy cô hiểu rõ hơn về nhu cầu phát triển của con mình.
Bạn nên tập trung vào quá trình quan sát và không phân tâm bởi những suy nghĩ về các vấn đề khác.
Khi quan sát trẻ, bạn nên viết ra những gì bạn thấy chứ không phải những gì bạn nghĩ về hành động của bé.
Sau quá trình quan sát thì rút ra kết luận và thay đổi môi trường dựa theo nhu cầu của bé hoặc khả năng/sở thích của bé nếu cần.
Tham gia vào cộng đồng & diễn đàn dành cho cha mẹ tích cực và đặt thêm các câu hỏi cho Linh tại đây.
RG#15. Làm thế nào để biết điểm mạnh của con tôi?
Bài viết rất hữu ích chị ạ. Em hay quan sát con, nhất là từ khi nhận được lời khuyên của chị về việc quan sát nhiều hơn, nhưng em vẫn hay đưa suy nghĩ chủ quan của mình vào ghi chép. Hướng dẫn của chị khiến em học hỏi thêm đc nhiều điều và ghi chép kĩ càng hơn.